Παχυσαρκία προκαλείται από υπερβολική συσσώρευση λίπους. Θετικό ισοζύγιο ενέργειας έχει ως αποτέλεσμα αρχικά διόγκωση (αύξηση διαμέτρου στο δεκαπλάσιο) και μετά δημιουργία νέων κυττάρων για την αποθήκευση της ενέργειας. Επομένως, η αυξημένη μάζα του λιπώδους ιστού είναι αποτέλεσμα υπερτροφίας (αυξημένου μεγέθους) ή/και υπερπλασίας (αυξημένος αριθμός) των κυττάρων. Στους παχύσαρκους ο λιπώδης ιστός αναλογεί σε ποσοστό μεγαλύτερο του 25% και 30% του σωματικού βάρους στους άνδρες και στις γυναίκες αντίστοιχα, ποσοστό που μπορεί να φτάσει ή να υπερβεί το 50% του βάρους.
Συχνότητα
Η παχυσαρκία είναι ένα εκτεταμένο πρόβλημα με αυξανόμενες διαστάσεις σε όλες τις κοινωνίες. Η συχνότητά της αυξάνεται με την ηλικία και ποικίλλει από χώρα σε χώρα και από περιοχή σε περιοχή της ίδιας χώρας. Υπολογίζεται ότι οι μισοί περίπου ενήλικες Ευρωπαίοι, ηλικίας 35-65 χρ., είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι. Έτσι, στην Ευρώπη η παχυσαρκία εμφανίζεται σε ποσοστό 10-20% των ανδρών και 15-25% των γυναικών, με τάση περαιτέρω αύξησης. Στις ΗΠΑ η συχνότητα της παχυσαρκίας αυξήθηκε σημαντικά τα τελευταία 10 χρόνια, ώστε πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι ~45% του πληθυσμού είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι.
Αντίθετα, υπάρχουν έμμεσοι τρόποι εκτίμησης της παχυσαρκίας με ανθρωπομετρικούς δείκτες:
Πίνακες με βάρος σώματος (ΒΣ) αναφοράς σε σχέση με το ύψος, όπως της Metropolitan Life Insurance Co. (1959), που αναθεωρήθηκαν το 1985 δίνουν κάποιο κριτήριο για το ΒΣ. Παχύσαρκα θεωρούνται τα άτομα με ΒΣ >20% του «ιδεώδους» (100%). Οι πίνακες αυτοί μειονεκτούν και δεν χρησιμοποιούνται πλέον, γιατί το βάρος εκτιμάται βάσει σωματικής διάπλασης (λεπτόσωμος, κανονικός, εύσωμος) σε σχέση με το ύψος και ο σκελετός εκτιμάται γενικά και όχι με μετρήσεις οστών.
Ο δείκτης μάζας σώματος (body mass index, BMI), που εκφράζει το πηλίκο βάρος/ύψος2 (σε kg/m2), έχει καλή συσχέτιση με το ποσοστό λίπους του σώματος. Το 1995 η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) πρότεινε τα όρια ΒΜΙ. Τελευταία, διαπιστώθηκε ότι η παχυσαρκία αποτελεί πρόβλημα και στην παιδική και εφηβική ηλικία. Σχετικά πρόσφατα (1995) στοιχεία από τις ΗΠΑ αναφέρουν ότι ποσοστό ως 20% των παιδιών είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα και ότι η πλειοψηφία παραμένει στην ίδια κατάσταση και στην ενήλικο ζωή.
Ταξινόμηση του σωματικού βάρους ανάλογα με τον ΒΜΙ
| ΒΜΙ (kg/m2) | Ταξινόμηση κατά ΠΟΥ | Περιγραφή |
| <18.5 | λιπόβαρος | αδύνατος |
| 18.5 – 24.9 | κανονικό βάρος | υγιής, φυσιολογικός |
| 25 – 29.9 | υπέρβαρος | υπέρβαρος |
| 30 – 34.9 | παχύσαρκος βαθμού 1 | παχύσαρκος |
| 35 – 39.9 | παχύσαρκος βαθμού 2 | παχύσαρκος |
| ≥40 | παχύσαρκος βαθμού 3 | παθολογικάπαχύσαρκος |
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
Η παχυσαρκία είναι γνωστή από τους αρχαίους χρόνους. «Το πάχος μικραίνει τη ζωή», εκλαϊκευμένη ρύση –πιστή μετάφραση– της Ιπποκρατικής «οι παχέες σφόδρα ταχυθάνατοι γίγνονται», επιβεβαιώθηκε την τελευταία 35ετία από πλείστες όσες επιδημιολογικές και άλλες επιστημονικές εργασίες. Υποστηρίζεται ότι η παχυσαρκία δεν είναι μια κατάσταση που οδηγεί σε νοσηρότητα, αλλά είναι νόσος, ίσως η κυριότερη που σχετίζεται με διατροφή και τρόπο ζωής «δυτικού τύπου».
Η συσχέτιση μεταξύ θνησιμότητας και του ΒΜΙ παρουσιάζει καμπύλη παραβολική και αυξάνεται σημαντικά με ΒΜΙ >30 kg/m2. Φαίνεται ότι άτομα με ΒΜΙ <19 kg/m2 έχουν αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας, όμως αυτό δεν ισχύει αν από τους υπολογισμούς αφαιρεθούν τα άτομα που καπνίζουν ή έχουν άλλη υποβόσκουσα νόσο.
| Καρδιαγγειακό | υπέρταση, ΣΝ, νόσος αγγείων του εγκεφάλου,εν τω βάθει φλεβοθρόμβωση, κιρσοί |
| Αναπνευστικό | σύνδρομο υπο-αερισμού, σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο |
| Μεταβολικές διαταραχές | δυσλιπιδαιμία, αντίσταση στην ινσουλίνη, ΣΔ 2 |
| Πεπτικό | χολολιθίαση, λιπώδες ήπαρ, κίρρωση |
| Ενδοκρινείς | αυξημένη απάντηση κορτιζόλης σε stress και αυξημένο turnover, ελάττωση GH |
| Στις γυναίκες | μετατροπή ανδρογόνων σε οιστρογόνα, υπερανδρογοναιμία, διαταραχές ΕΡ, ελάττωση SHBG |
| Στους άνδρες | μετατροπή ανδρογόνων σε οιστρογόνα, γυναικομαστία, ελάττωση ελεύθερης τεστοστερόνης |
| Δέρμα | ραβδώσεις, μυκητίαση, κυτταρίτιδα, λεμφοίδημα |
| Μυοσκελετικό | οστεοαρθρίτιδα, ουρική αρθρίτιδα |
Παχυσαρκία και θνησιμότητα
| ΑΝΔΡΕΣ | ΓΥΝΑΙΚΕΣ | |
| ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ | 5.19 | 7.90 |
| ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΠΕΠΤΙΚΟΥ | 3.99 | 2.99 |
| ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΝΟΣΟΣ | 1.85 | 2.07 |
| ΝΟΣΟΣ ΑΓΓΕΙΩΝ-ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ | 2.27 | 1.52 |
| ΚΑΡΚΙΝΟΣ (ΣΥΝΟΛΟ) | 1.33 | 1.55 |
| ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ | 1.73 | |
| ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΡΟΣΤΑΤΟΥ | 1.29 | |
| ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΧΟΛΗΦΟΡΟΥ/ΧΟΛΗΦΟΡΩΝ | 3.58 | |
| ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΕΝΔΟΜΗΤΡΙΟΥ | 5.42 | |
| ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΜΗΤΡΑΣ | 2.39 | |
| ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΩΟΘΗΚΩΝ | 1.63 |
ΜΕΤΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΑΒΗΤΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟ ΤΟΥ ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ. ΑΘΗΝΑ 2004
